تاریخی کشتی‌سازی و دریانوردی در ایران

ایرانیان از زمانی که در کنار دریا زیستند به سوی آن کشش پیدا کردند و با ساخت شناورهای گوناگون، در آن به رفت‌وآمد پرداختند به زودی راه‌های بسیاری را در دریا یافته و به کناره‌ها (سواحل)، بندرها و تیلمون‌‌های (جزایر) دور و نزدیک دست یافتند و در گذر زمان نماد برتری در دریاها شدند و پیشینه شکوهمندی از دریانوردی برجای گذاشتند. همچنین ایرانیان در گذر سده‎‌‌ها دریانوردی و ره پیمودن‌‌های دریایی، دارای یافته‌ها و نوآوری‌‌هایی شدند که هنوز هم شماری از آنها کاربرد دارند، با این همه پیشینه و گذشته سربلند، بیشتر گاه‌‌نگاران و نویسندگان گذشته کشور، از گستره دریانوردی ما چیز درخوری به نوشت در نیاورده‌‌اندیا آنچه نوشته‌‌اند کوتاه و شایسته نیست و ما هنوز یک کاوش همه سویه درباره دریانوردی خود نداریم و دریغ که با گذشت زمان روی همه چیز گرد فراموشی پاشیده شده است و روز‌‌به‌‌روز هم بر ژرفای این تیرگی افزوده می‌‌شود.

ایرانیان نخستین مردمانی بودند که همچون دیگر هنرها، در دریانوردی نیز پیشتاز شدند. پیشینه دریانوردی در ایران بسیار کهن است. کهن‌‌ترین بُنچاک (بنچاق- سند) دریانوردی ایرانیان، مُهری است که در چُغامیش دزفول به‌دست آمده است پیشینه زمانی بخش چغامیش به بیش از ۸هزار سال پیش می‌‌رسد. این مُهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌‌دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و دربندان زانو زده در جلوی او دیده می‌‌شوند. در این مُهر یک گاو نر و یک پرچم کمانی هم دیده می‌‌شوند. فرهنگ مهندسی ایرانیان از دیدگاه دریانوردی و کشتی‌‌سازی بسیار پربار است. آب‌‌های دریای پارس، دریای مُکران (دریای عمان) و بزرگ دریای هند (اقیانوس هند) همچنین رودخانه‌های نیمروچ باختری (جنوب غربی) ایران، از دیرباز پهنه دریانوردی و دریاپویی ایرانیان بوده است. در شاهنامه فردوسی بزرگ، چندین بار از کشتی‌‌سازی و کشتیرانی ایرانیان سخن رانده شده و دیرینگی و پیشینه این رشته از دانش و شگرد مهندسی ایرانیان را از سروده‌های فردوسی می‌‌توان دریافت. در کرانه‌های دریای پارس از زمان‌های دور تا سال‌های نزدیک به زمان ما روزهایی بوده که نیاکانمان آن روزها را گرامی می‌‌داشته‌‌اند و در آغاز آن روزها به برگزاری آیین ویژه‌‌ای می‌‌پرداخته‌‌اند یا به دریا می‌‌رفته‌‌اند و چیزهایی را به دریا هدیه می‌‌کرده‌‌اند و برای آغاز راه دریایی یا شکار بیشتر به درگاه خداوند نیایش می‌‌کردند.

سازمان جهانی دریانوردی، در سال ۱۹۷۸ /  ۱۳۵۷خورشیدی روز ۷ مهر برابر با ۲۹سپتامبر را به نام روز جهانی دریانوردی برگزیده است. ایرانیان باستان روز دهم امرداد هرسال را «نوروز دریا» می‌‌نامیدند و آن را روز آغاز دریانوردی می‌دانستند و در این روز که آغاز آرامش آب‌‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است جشن می‌‌گرفتند و با گل و گیاه و شاخه سبز درختان به ویژه با موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌‌رفتند و پس از سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و در دسترس آنان ساخته است گل و گیاه و میوه‌ها را به سرنام ایزدبانوی آب‌‌ها و دریاها و نگاهدارنده و پاسبان همه آب‌‌های گیتی – آناهیتا، به پیشگاه خداوند هدیه می‌‌کردند و به آب‌‌های بیکران دریای پارس که به باور ایرانیان دربرگیرنده؛ دریای سرخ، دریای پارس، دریای مُکران، دریای هند و دریای چین می‌‌شد می‌‌ریختند و به شادی می‌‌پرداختند و پس از یک روز شادمانی به بندرها و جزایر محل زندگی خود باز می‌‌گشتند و از فردای آن روز با امید بسیار به مهر خداوند راه پیمودن‌‌های دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌‌کردند.

آیین روز دریانوردی در میان دریانوردان و دریاورزان و مردمان کناره‌های دریاهای سرخ، پارس، مُکران و هند که با گاهشمار (تقویم) نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند انجام می شده است. با نگاه به آنچه آمد باید گفت که ایرانیان نخستین مردمانی هستند که روز جهانی دریانوردی را که روز راستین آرامش دریا و آغاز دریاپیمایی‌ه‍‌‌ای بدون بیم است، با خِرد و هوش خدادادی ساخته‌اند و جایگاه بلند این روز جهانی نیز برای ایرانیان است. اسمعیل رایین می‌‌نویسد: «در کرانه‌های ‌‌هند، دریانوردان روز ۱۰ امُرداد را جشن می‌‌‌‌گیرند و در این روز هر یک از دریانوردان هر اندازه نارگیل داشته باشند، به دریا می‌‌ریزند و با خواندن سرودها چند روزی را با شادی برگزار می‌‌کنند.»