تاریخچه کشتی‌سازی و دریانوردی در ایران

تاریخی کشتی‌سازی و دریانوردی در ایران

ایرانیان از زمانی که در کنار دریا زیستند به سوی آن کشش پیدا کردند و با ساخت شناورهای گوناگون، در آن به رفت‌وآمد پرداختند به زودی راه‌های بسیاری را در دریا یافته و به کناره‌ها (سواحل)، بندرها و تیلمون‌‌های (جزایر) دور و نزدیک دست یافتند و در گذر زمان نماد برتری در دریاها شدند و پیشینه شکوهمندی از دریانوردی برجای گذاشتند. همچنین ایرانیان در گذر سده‎‌‌ها دریانوردی و ره پیمودن‌‌های دریایی، دارای یافته‌ها و نوآوری‌‌هایی شدند که هنوز هم شماری از آنها کاربرد دارند، با این همه پیشینه و گذشته سربلند، بیشتر گاه‌‌نگاران و نویسندگان گذشته کشور، از گستره دریانوردی ما چیز درخوری به نوشت در نیاورده‌‌اندیا آنچه نوشته‌‌اند کوتاه و شایسته نیست و ما هنوز یک کاوش همه سویه درباره دریانوردی خود نداریم و دریغ که با گذشت زمان روی همه چیز گرد فراموشی پاشیده شده است و روز‌‌به‌‌روز هم بر ژرفای این تیرگی افزوده می‌‌شود.

ایرانیان نخستین مردمانی بودند که همچون دیگر هنرها، در دریانوردی نیز پیشتاز شدند. پیشینه دریانوردی در ایران بسیار کهن است. کهن‌‌ترین بُنچاک (بنچاق- سند) دریانوردی ایرانیان، مُهری است که در چُغامیش دزفول به‌دست آمده است پیشینه زمانی بخش چغامیش به بیش از ۸هزار سال پیش می‌‌رسد. این مُهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌‌دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و دربندان زانو زده در جلوی او دیده می‌‌شوند. در این مُهر یک گاو نر و یک پرچم کمانی هم دیده می‌‌شوند. فرهنگ مهندسی ایرانیان از دیدگاه دریانوردی و کشتی‌‌سازی بسیار پربار است. آب‌‌های دریای پارس، دریای مُکران (دریای عمان) و بزرگ دریای هند (اقیانوس هند) همچنین رودخانه‌های نیمروچ باختری (جنوب غربی) ایران، از دیرباز پهنه دریانوردی و دریاپویی ایرانیان بوده است. در شاهنامه فردوسی بزرگ، چندین بار از کشتی‌‌سازی و کشتیرانی ایرانیان سخن رانده شده و دیرینگی و پیشینه این رشته از دانش و شگرد مهندسی ایرانیان را از سروده‌های فردوسی می‌‌توان دریافت. در کرانه‌های دریای پارس از زمان‌های دور تا سال‌های نزدیک به زمان ما روزهایی بوده که نیاکانمان آن روزها را گرامی می‌‌داشته‌‌اند و در آغاز آن روزها به برگزاری آیین ویژه‌‌ای می‌‌پرداخته‌‌اند یا به دریا می‌‌رفته‌‌اند و چیزهایی را به دریا هدیه می‌‌کرده‌‌اند و برای آغاز راه دریایی یا شکار بیشتر به درگاه خداوند نیایش می‌‌کردند.

سازمان جهانی دریانوردی، در سال ۱۹۷۸ /  ۱۳۵۷خورشیدی روز ۷ مهر برابر با ۲۹سپتامبر را به نام روز جهانی دریانوردی برگزیده است. ایرانیان باستان روز دهم امرداد هرسال را «نوروز دریا» می‌‌نامیدند و آن را روز آغاز دریانوردی می‌دانستند و در این روز که آغاز آرامش آب‌‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است جشن می‌‌گرفتند و با گل و گیاه و شاخه سبز درختان به ویژه با موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌‌رفتند و پس از سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و در دسترس آنان ساخته است گل و گیاه و میوه‌ها را به سرنام ایزدبانوی آب‌‌ها و دریاها و نگاهدارنده و پاسبان همه آب‌‌های گیتی – آناهیتا، به پیشگاه خداوند هدیه می‌‌کردند و به آب‌‌های بیکران دریای پارس که به باور ایرانیان دربرگیرنده؛ دریای سرخ، دریای پارس، دریای مُکران، دریای هند و دریای چین می‌‌شد می‌‌ریختند و به شادی می‌‌پرداختند و پس از یک روز شادمانی به بندرها و جزایر محل زندگی خود باز می‌‌گشتند و از فردای آن روز با امید بسیار به مهر خداوند راه پیمودن‌‌های دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌‌کردند.

آیین روز دریانوردی در میان دریانوردان و دریاورزان و مردمان کناره‌های دریاهای سرخ، پارس، مُکران و هند که با گاهشمار (تقویم) نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند انجام می شده است. با نگاه به آنچه آمد باید گفت که ایرانیان نخستین مردمانی هستند که روز جهانی دریانوردی را که روز راستین آرامش دریا و آغاز دریاپیمایی‌ه‍‌‌ای بدون بیم است، با خِرد و هوش خدادادی ساخته‌اند و جایگاه بلند این روز جهانی نیز برای ایرانیان است. اسمعیل رایین می‌‌نویسد: «در کرانه‌های ‌‌هند، دریانوردان روز ۱۰ امُرداد را جشن می‌‌‌‌گیرند و در این روز هر یک از دریانوردان هر اندازه نارگیل داشته باشند، به دریا می‌‌ریزند و با خواندن سرودها چند روزی را با شادی برگزار می‌‌کنند.»

صنعت پتروشیمی: نقش و جایگاه آن در اقتصاد ایران

صنعت پتروشیمی: نقش و جایگاه آن در اقتصاد ایران

کشور ما با داشتن بیشتر از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی و ۱۵۷ میلیارد بشکه ذخایر نفت خام قابل برداشت دارای ظرفیت مناسبی جهت توسعه صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزشی نفت و گاز است. شایان ذکر است صنعت پتروشیمی در ایران جایگاه ششم را در میان ۷۱ بخش اقتصادی مختلف دارد، در نتیجه بررسی نقش و جایگاه محصولات پتروشیمی در اقتصاد و تاثیر آن بر سایر بخش‌های صنعت، امری ضروری به حساب می‌آید. همچنین، تعیین نقش و جایگاه تولید محصولات پتروشیمی در کشور، به اتخاذ سیاست‌های درست در جهت تحقق یافتن اهداف و برنامه‌های توسعه کشور کمک به‌ سزایی خواهد کرد.

نقش صنعت پتروشیمی در تولید و اشتغال‌زایی

با توجه به این که صنعت پتروشیمی در میان ۷۱ بخش اقتصادی ایران دارای جایگاه ششم است، این صنعت نقش پررنگی در اقتصاد، تولید و اشتغال دارد. همچنین، به دلیل صادرات بخش عمده این محصولات، صنعت پتروشیمی در ارز آوری و رونق سیستم بانکی نیز نقش ارزنده‌ای ایفا می‌کند.

علاوه‌بر این، صنایع دیگر همچون بیمه، حمل و نقل، صنایع تکمیلی و… نیز تحت تاثیر صنعت پتروشیمی هستند و از آن تغذیه می‌کنند. در نتیجه، صنعت پتروشیمی می‌تواند بخش خدمات و سایر بخش‌های اقتصاد را نیز درگیر کند و موجب رشد و توسعه آنان شود.

تاثیر تولید و صادرات محصولات پتروشیمی بر اقتصاد

از آنجا که اقتصاد ایران مبتنی بر صادرات نفت و گاز است و این مسئله ممکن است به ضربه‌پذیری اقتصاد منجر شود، افزایش صادرات محصولات پتروشیمی نقش به‌سزایی در جلوگیری از این ضربه‌پذیری خواهد داشت. بعلاوه، مواد اولیه بسیاری از بخش‌های اقتصاد را محصولات تولید شده در صنعت پتروشیمی، تشکیل می‌دهند، در نتیجه تولید و صادرات این مواد همواره حائز اهمیت بوده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

با تزریق درامدهای پتروشیمی به بانک‌ها، امکان پرداخت وام به مردم و تولیدکنندگان فراهم می‌شود، از این رو بانک‌ها نیز وارد این حوزه شده‌اند و در صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. برخی وزارتخانه‌ها نیز نظیر وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی چندین شرکت‌ و کارخانه در حوزه محصولات پتروشیمی تاسیس کرده‌اند.

وابستگی صنایع مختلف به پتروشیمی نشان‌ دهنده جایگاه گسترده و مهم این صنعت در اقتصاد ایران پس از نفت است.

صنعت پتروشیمی با تامین مواد اولیه و نهاده‌های بخش‌های اقتصادی مختلف و داشتن کمترین وابستگی به سایر بخش‌های اقتصاد کشور، موجب افزایش رشد سالیانه ارزش افزوده و افزایش میزان صادرات نفتی شده است که همه این‌ها در نهایت به تحقق یافتن اهداف برنامه‌های توسعه کشور منجر می‌شود. از این رو، علاوه بر توسعه و تولید محصولات پایین دست در این صنعت، باید سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش افزایش یابد.

تاثیرات حذف تولید محصولات پتروشیمی بر اقتصاد کشور

بر اساس مطالعات انجام شده در مرکز پژوهش‌های مجلس، دریافتی اقتصاد کشور در صورت حذف تولید محصولات پتروشیمی به میزان ۸۸/۳ درصد کاهش می‌یابد.

مواد اولیه بخش‌هایی نظیر ساخت کک، تعمیر وسایل نقلیه، تولید کالاهایی نظیر لاستیک و پلاستیک، پاک‌کننده‌ها، دارو، رنگ، فراورده‌های حاصل از تصفیه، خدمات برق، حمل و نقل جاده‌ای، سوخت‌های هسته‌ای، بخش‌های کشاورزی، ساختمان‌سازی و تولید وسایل نقلیه موتوری را محصولات پتروشیمی تشکیل می‌دهند و در صورت حذف تولید محصولات پتروشیمی، این صنایع با ضرر و زیان جدی مواجه خواهند شد.

نتیجه گیری

با توجه به این که صنعت پتروشیمی در میان ۷۱ بخش اقتصادی کشور، از جایگاه ششم برخوردار است، سرمایه‌گذاری در این صنعت موجب تحرک بخشیدن به سایر بخش‌های اقتصاد خواهد شد. همچنین، توسعه تولید و صادرات محصولات پتروشیمی به افزایش اشتغال، رونق بخشیدن به سایر بخش‌های اقتصادی و ارزآوری کمک به‌سزایی می‌کند و در نهایت به توسعه کشور منجر خواهد شد.

سکوی نفتی و انواع آن

سکوی نفتی و انواع آن

سکوی نفتی ساختاری شناور و بزرگ است که برای استخراج نفت و گاز طبیعی از مخازن زیر دریا طراحی می شوند. این سکوها علاوه بر تمام تجهیزات فنی لازم برای استخراج نفت خام، مسکن پرسنل عامل آن و کسانی که از آن مراقبت می کنند شامل می شود زیرا به دلیل فعالیتی که انجام می دهند، معمولاً در معرض خرابکاری قرار می گیرند. از آنجا که بیشتر آنها در دریای آزاد واقع شده اند، شرایط محیطی این مکان آن ها را در برابر حوادثی که جان انسان ها را از دست می دهد آسیب می بیند و نشت نفت و آسیب های زیست محیطی رخ می دهد. چندین نوع سکو وجود دارد که بسته به اینکه آیا می توانند در بستر دریا و عملکرد خاصی که انجام می دهند ثابت شوند یا نه، طبقه بندی می شوند. در ادامه بیشتر درباره سکوی نفتی و انواع آن ها توضیح می دهیم.

  • طبقه بندی بر اساس عملکرد آنها

سکوهای حفاری: در آن ها تجهیزات حفر چاه، تزریق نیتروژن به مخزن و مواردی که در جداسازی گاز و نفت استفاده می شود، وجود دارد. در اینجا تولید ناخالص چاه دریافت می شود و جداسازی اولیه نفت و گاز انجام می شود.

– سکوهای تولید

– بسترهای ارتباطی

– سکوهای فشرده سازی

– سکوهای مسکن

  • طبقه بندی بر اساس سیستم پشتیبانی شما

سکوهای ثابت: آنها می توانند معمولی یا مدولار باشند. از آنها برای تعمیق، تعمیر یا تکمیل چاه های سازه های ثابت استفاده می شود. چاه های معمولی در چاه های عمیق تر کار می کنند و دارای دکل هستند. مدولارها در چاه های کم عمق کار می کنند و از واحدهایی مجهز به جرثقیل خود تشکیل شده اند. آنها بر روی پایه های بتنی یا فولادی متصل به بستر دریا ساخته شده اند که انواع دیگر سازه ها مانند آستین های فولادی، مقاطع عمودی فولاد لوله ای یا جعبه های بتنی که امکان ذخیره سوخت در زیر سطح و زمان قرار گرفتن آنها را فراهم می کند. حفره ها شناوری ایجاد می کنند، به همین دلیل است که از آنها برای ساختن این سکوها در نزدیکی ساحل استفاده می شود و آنها را در موقعیتی که سکوی بالاخره لنگر انداخته می شود شناور می کند. آنها دارای عرشه ای با فضایی برای سکوهای حفاری، تاسیسات تولیدی و محل خدمه هستند. این طراحی امکان استفاده از آن را در طولانی مدت فراهم می کند. سکوهای ثابت از نظر اقتصادی برای نصب در عمق تا حدود ۱۷۰۰ پا (۵۲۰ متر) مقرون به صرفه هستند.

 سکوهای خود بالا: این سکوها دارای پاهایی هستند که می توانند مستقل باشند یا نباشند. از آنها در چاه های کم عمق (با عمق کمتر از ۱۰۰ متر) استفاده می شود. در هر دو مورد یک بالشتک هوا بین آب و بدنه سکو وجود دارد، با این تفاوت که یکی پاها را در بستر دریا قرار می دهد و دیگری مستقیماً سکو را می نشیند.

سکوهای نیمه شناور: ساختارهایی هستند که توسط لنگرها روی یک سایت ثابت شناور می شوند. آنها می توانند جابجا شوند. آنها در گمانه هایی که عمق آنها از ۱۰۰ متر بیشتر است استفاده می شود.

امکانات و تجهیزات

بسته به نوع سکوی نفتی و انواع آن، ساختار آن متفاوت است. سکوهای ثابت از گاز طبیعی برای تولید برق استفاده می کنند، آنها خودشان آب آشامیدنی را از طریق نمک زدایی آب دریا و تصفیه فاضلاب تأمین می کنند. تأمین غذا عموماً از طریق کشتی انجام می شود. اکثر سکوهای نفتی دارای سکوی کمکی برای اسکان کارکنان و کارهای اداری و سایر کارهای فنی مانند پمپاژ نفت یا گاز و مخابرات هستند. برخی از ماژول ها دارای رادار و رادیو برای کمک به تردد دریایی هستند. برای محافظت از سکوها، گازهای قابل انفجار که قابل استفاده نیستند دائماً می سوزند و قایق های پمپ آب را برای کاهش حرارت ناشی از احتراق آزاد می کنند. هر سکو شامل تیمی از غواصان است که تعمیرات لازم زیر آب را انجام می دهند. لوله ها به طور مرتب با گردش مواد جامد تحت فشار از طریق آنها تمیز می شوند.

گسکت لاستیکی و گسکت تونل

گسکت در اصل به معنای درز بندی و آب بندی است که معمولا از جنس لاستیکی است که بین دو سطحی که تحت فشار آب یا هوا هستند، قرار می گیرند. از انواع گسکت ها می توان گسکت لاستیکی و گسکت تونل را نام برد. گسکت لاستیکی برای دستگاه ها و ماشین آلات صنعتی و غیر صنعتی استفاده می شود و گسکت تونل در تونل ها در عمق زمین کاربرد دارند.

عوامل ریسک در عملیات تخلیه و بارگیری نفت

عوامل ریسک در عملیات تخلیه و بارگیری نفت خام توسط کشتی های نفتکش

گستردگی و اهمیت روز افزون عوامل ریسک در صنعت حمل و نقل دریایی، هدف اصلی این مطالعه است. در ایـن تحقیق، عوامل اثر گذار بر کشتی های نفتکش وارده به پایانه های نفتی دریایی کشـور جمهـوری اسـالمی ایـران مـورد ارزیابی قرار گرفته است. این مطالعه از نظر نوع کیفی و از نظر هدف کـاربردی و توسـعه ای و از نظـر ماهیـت یـک پژوهش توصیفی و پیمایشی است. قلمرو مکانی تحقیق اکثر بنادر و پایانه هـای نفتی دریایی و شرکت ملّی نفتکش ایران و شرکت نفت فلات قاره ایران و جامعه آماری آن کشتی های نفتکش تحت مالکیت کشور جمهوری اسالمی ایـران، متخصصـین، کارشناسـان و خبرگـان مسـتقر در خشـکی و شـاغل در دریـا شناسایی و تعیین گردیدند. در این مطالعه با استفاده از روش دلفی فازی مهـم تـرین عوامـل ریسـک در کشـتی هـای نفتکش بعد از غربال کردن از بین ۴۳ عامل مهم ریسک انتخاب و دسته بندی شده اند. با توجه به اینکه اغلب روشهای قدیمی ارزیابی ریسک پیرامون موضوع این تحقیق فقط به مطالعه دو قطب اصلی یعنی پیامد و احتمال در ارزیابی ها پرداخته اند و با توجه به اینکه ایـن دو عامـل اصلی به صورت جامع به تمام جنبه های خطرات پروژه نمی پردازند، در این مقالـه بـرای اطمینـان بیشـتر و دقیقتـر و تضمین ارزیابی و رتبه بندی ها از روش TOPSIS Fuzzy استفاده شده است. نتایج نشان می دهد در رتبه بنـدی عوامـل ریسک و با در نظر گرفتن معیارهای ارزیابی، به ترتیب اهمیت، عوامل انسانی، ماشین الات و مخازن کشتی و ایمنـی به عنوان مهم ترین عوامل ریسک آفرین در بروز حوادث در عملیات کشتیهای نفتکش شناخته میشود.

از جمله عوامل ریسک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

آموزش ناکافی و لازم برای کارکنان و خدمه از نحوه ی صحیح اتصال/ قطع لوله های بارگیری

  • لغزش و سقوط افراد از ارتفاع، پلکان و نردبان در زمان ورود/ خروج به مخازن و انبارها
  • خرابی ها و اشتباهات متعدد کارکنان یا عوامل انسانی دیگر
  • استراحت ناکافی و خستگی مفرط خدمه کشتی به دلیل ساعات کاری طولانی
  • شرایط جوی نامناسب (باد، باران و رعد و برق(
  • عدم توجه به نیروها و فشارهای وارده به بدنه کشتی و تجهیزات
  • استفاده ناکافی از تجهیزات حفاظت فردی
  • بروز آتش سوزی در سیمهای برق و تجهیزات
  • وجود آسیب در کابلها و جوشها
  • سلامت ناکافی پمپهای دستی و هیدرولیکی
  • استفاده بیش از حد از ظرفیت سیستم های تخلیه و بارگیری نفت خام
  • کمبود زمان کافی برای تنظیم پمپ ها و تجهیزات
  • وجود اشکالات فنی در تنظیم خطوط لوله
  • عدم تخلیه کامل نفت خام از لوله ها، شیلنگ ها و یا سوپاپ ها
  • نشت نفت از تجهیزات و مخازن
  • نشت مواد نفتی از پمپ های مخازن توازن کشتی
  • باقی ماندن ابزار و تجهیزات بعد از اتمام شیفت های کاری
  • وجود رطوبت در شیلنگ ها در زمان بارگیری
  • بالا بودن میزان اکسیژن در محیط کاری مستعد آتشسوزی و انفجار
  • خروج گاز و بخارات هیدروکربنی از مخازن در فضاهای مستعد خطر
  • سوختگی ناشی از تماس با وسایل الکتریکی و اسیدی
  • غیر فعال بودن سنسورهای نصب شده در ماشین الات و مخازن
  • وجود حرکات و نوسانات کنترل نشده در طناب ها و قرقره ها
  • نشت نفت و خطر آتشسوزی در تجهیزات در هنگام قطع/ اتصال لوله ها و شیلنگ ها
  • نور ناکافی و نامناسب روی عرشه و محوطه عملیاتی
  • بارگیری و فشار بیش از حد در مخازن کشتی
  • تهویه ناکافی در محفظه ها و مخازن